قرائت کسائیمنظور از قرائت کسائی بیان ویژگی‌ها، اصول، و روش قرائت کسائی، به عنوان یکی از قاریان هفتگانه است. ۱ - شرح حالیکی از قرائات سبع، قرائت کسائی است. ابوالحسن علی بن حمزة بن عبدالله بن بهمن بن فیروز (فزار) اسدی کوفی معروف به کسائی (م ۱۷۹ یا ۱۸۹ ق) ایرانی است و در «طوس» یا «ری» وفات یافت. ابن جزری مینویسد: کسائی امام و پیشوایی است که ریاست قرا و مقام استادی قرائت در کوفه پس از حمزه به او رسید. وی قرائت را به صورت عرضی چهار بار از حمزه اخذ کرد؛ به طوری که می‌توان به قرائت او اعتماد کرد. وی همچنین قرآن را بر استادانی همچون حمزه زیات، محمد بن عبدالرحمان بن ابی لیلی، عیسی بن عمر، اعمش، ابی بکر بن عیاش، سلیمان بن ارقم، امام جعفر صادق علیه‌السّلام ، عرزمی، ابن عتبه و ابان بن تغلب قرائت کرد. مردم، قرآن را طبق قرائت حمزه تلاوت می‌کردند و پس از آن که کسائی قرائت خاصی را با استمداد از آگاهی‌های وسیع خود برگزید (زمان خلافت هارون) قرائت وی میان مردم معمول شد. ۲ - سخن ابوعبیدهابوعبیده در کتاب القرائات و اللهجات مینویسد: کسائی، قرائات حمزه را انتخاب میکرد و یکپارچه، آنرا نمی‌پذیرفت، بلکه برخی از قرائات حمزه را قبول نمی‌کرد. (۶) به گفته ابن ندیم، قرائات کسائی- در آن قسمت که مخالف با قرائت حمزه بود- مطابق قرائت ابن ابی لیلی است که او نیز به نوبه خود، قرآن را بر علی علیه‌السّلام خوانده بود. (۱) و نیز نوشته‌اند که کسائی وجوه قرائت قرآن را از اسماعیل و یعقوب: فرزندان جعفر، و مفضل بن محمد ضبی ، نقل و روایت کرده است. ۳ - سلسله راویان کسائیسید حسن صدر در سلسله طولی روایت کسائی نام‌های امامان از امام ششم تا امام اول علیه‌السّلام را یاد می‌کند و مینویسد: کسائی قرآن را بر حمزه و او بر ابوعبدالله علیه‌السّلام و او بر امام باقر علیه‌السّلام و او بر امام سجاد علیه‌السّلام و او بر امام حسین علیه‌السّلام و او بر امیرمؤمنین علی علیه‌السّلام قرائت کرده‌اند. قرائن زیادی مؤید تشیع کسائی و تایید شخصیت علمی، انسانی و دینی او است. به طوری که هیچ یک از قاریان تا این اندازه مورد تایید نبوده‌اند. ابوعبیده می‌گوید: کسائی فردی شایسته و لایق در موضوع قرائت بود و من تاکنون کسی را واجد مزایای ضبط، دقت، استحکام و اتقان قرائت کسائی ندیده‌ام. قاریان زیادی قرائت را عرضا و سماعا از کسائی اخذ و روایت کرده‌اند؛ مانند: ابراهیم بن زادان، حفص بن عمر دوری، عبدالله بن احمد ذکوان، ابوعبیده قاسم بن سلام، احمد بن حنبل، اسحاق بن ابراهیم مروزی، ابوالحارث و…. درمیان راویان مذکور دو نفر به نام حفص دوری و ابوالحارث شهرت بیش تری دارند که قرائت کسائی را بی واسطه روایت کرده‌اند. ابوعمرو حفص بن عمر بن عبدالعزیز دوری (منسوب به الدورة، ناحیه‌ای در شرق بغداد) از پیشوایان علم قرائت در عصر خود و دارای آثاری در علوم قرآنی و نخستین کسی بود که قرائت را جمع آوری کرد. ابوالحارث لیث بن خالد مروزی بغدادی (م ۲۰۴ق) از لحاظ علم قرائت، ثقه و ارجمند و دارای مزایای ضبط و دقت و کارایی در قرائت قرآن بوده است. ۴ - ویژگی‌های قرائت کسائی۱. ذکر بسمله میان هر دو سوره، به جز بین سوره‌های انفال و توبه که به صورت وقف، سکته یا وصل قرائت می‌شود؛ ۲. تلاوت به توسط به مقدار چهار حرکت در مد متصل و مد منفصل؛ ۳. ادغام ذال «اذ» در همه حروف، به جز «ج» و ادغام دال «قد» و «ت» ی تانیث و لام «هل» و «بل» در همه حروف. ۵ - شیوه قرائت کسائیشیوه قرائت کسائی را به اعتدال وصف کرده‌اند و ابن جزری «تدویر» را شیوه ابن عامر شامی و کسائی کوفی دانسته است. ۶ - اصول قرائت کسائی۱. ادغام: حرف «ذ» را از کلمه «اذ» در پنج حرف «ت، ذ، ز، س، ص» و حرف «ت» متصل به فعل را در شش حرف «ث، ج، ز، س، ص، ظ» و همچنین مانند حمزه کوفی «ل» در کلمات «هل و بل» را در هشت حرف «ت، ث، ز، س، ض، ط، ظ، ن» ادغام کرده است. علاوه بر ادغام صغیر «ف» در «ب» در موارد پنجگانه آن در قرآن، یک مورد را نیز به ادغام «ف» در «ب» قرائت کرده که عبارت است از: «نخسف بهم». ۲. مد: مد متصل و منفصل هر دو را مانند عاصم کوفی و ابن عامر شامی به توسط خوانده است. ۳. تخفیف «هـ:» به منظور تخفیف، در «وهو، وهی، فهی، فهو، ثم هی، ثم هو، کهو، کهی» در سراسر قرآن مانند ابوعمر بصری به اسکان «هـ» قرائت کرده است. ۴. تغییر حرکت ضمیر «هم:» مانند حمزه کوفی. ۵. اماله «الف» مانند حمزه کوفی. ۶. تخفیف «لکن» پیش از لفظ جلاله «الله» مانند حمزه کوفی. ۷. اشمام حرف «ص» به اشمام «ز» مانند حمزه کوفی. [۲]
حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص۳۳۴.
[۳]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۵.
[۴]
لسانی، محمدعلی، قراءسبعه وبررسی قراءات ایشان (پایان نامه)، ص(۱۵۹-۱۶۳).
[۵]
ابو زرعه، عبد الرحمان بن محمد، - ۴۱۰ق، حجة القراءات، ص۶۸.
[۶]
متولی، صبری، منهج اهل السنة فی تفسیرالقرآن، ص۱۲۰.
[۸]
خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۱۵۵.
[۹]
صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص۲۴۸.
[۱۱]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۵۲.
[۱۲]
ابن جزری، محمد بن محمد، ۷۵۱ - ۸۳۳ق، النشرفی القراءات العشر، ص۱۶۵.
[۱۳]
ابن جزری، محمد بن محمد، ۷۵۱ - ۸۳۳ق، النشرفی القراءات العشر، ص(۲۰۵-۲۰۹).
[۱۴]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۹۰.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قرائت کسائی». |